Reforma Elektroprivrede i Zelena tranzicija – prioriteti tržišta energije u RS

Reforma „Elektroprivrede Republike Srpske“ (ERS) i Zelena tranzicija elektroenergetskog sektora su prioriteti reforme tržišta energije u Republici Srpskoj. Ovo se, između ostalog, navodi u Programu ekonomskih reformi Republike Srpske (PER RS) u periodu 2023-2025. godine. U okviru PER RS 2022–2024 definisane su dvije mjere iz oblasti: Zelena tranzicija, i to: „Prelazak industrije ka zelenoj i kružnoj ekonomiji“ i „Uspostavljanje ekonomskih instrumenata za unapređenje sistema upravljanja posebnim kategorijama otpada“.

Zelena tranzicija elektroenergetskog sektora u Republici Srpskoj ima za cilj da se poveća udio obnovljivih izvora energije. To će se ostvariti kroz realizaciju kapitalnih investicija u obnovljive izvore energije i povećanje energetske efikasnosti, kao i finalizacija Integrisanog energetskog i klimatskog plana Republike Srpske.

Reforma tržišta električne energije pretpostavlja liberalizaciju tržišta za sve kupce (potrošače) i vlasničko razdvajanje tržišnih elektroenergetskih djelatnosti od regulisanih. Restrukturiranje i reorganizacija MH „Elektroprivreda Republike Srpske“ a. d. Trebinje podijeljena je u dvije faze.

• Razdvajanje djelatnosti i reorganizacija pet elektrodistributivnih preduzeća (faza 1), kao preduslov za liberalizaciju – nije u potpunosti završena.

• Druga faza (faza 2) koja je planirana je – restrukturiranje proizvodnih preduzeća (elektrana) i reorganizacija MH „Elektroprivreda Republike Srpske“ a. d. Trebinje u cjelini, radi uspostavljanja efikasne i optimalne organizacije koja će omogućiti profitabilno i efikasno poslovanje sistema Elektroprivrede (kao javnog preduzeća) u cjelini.

Ovo podrazumijeva potpunu kadrovsku i korporativnu reorganizaciju načina poslovanja, ali i rekonstrukcije, modernizacije, remonte i ugradnje ekoloških sistema za prečišćavanje u termoelektranama, te unapređenje sistema upravljanja u čitavom Holdingu.

ERS – velik broj radnika, produktivnost niska, plate visoke

Trenutne cijene električne energije za potrošače u Republici Srpskoj su od početka krize u Ukrajini ostale na najnižem nivou u Evropi i višestruko su niže od tržišnih kretanja na evropskim berzama. Ovakve cijene ne odražavaju stvarne troškove poslovanja preduzeća. Istovremeno, dok je broj radnika i kvalifikaciona struktura u sistemu „Elektroprivreda RS“ opterećujuća i nepovoljna, a produktivnost niska, prosječne plate u ovom preduzeću su znatno iznad prosjeka poredeći ih i sa drugim javnim i sa privatnim preduzećima.

Posljedica je da preduzeća iz sistema „Elektroprivrede RS“ rade sa veoma slabom likvidnošću uz često izraženo neefikasno upravljanje. Do sada izdate garancije Republike Srpske za podršku preduzećima iz sistema „Elektroprivrede RS“ predstavljaju potencijalni rizik za Budžet Republike Srpske.

Ukupna ulaganja u elektroenergetsku infrastrukturu su do sada bila nedovoljna, a jedan od razloga je nizak prihod od prodaje električne energije domaćim potrošačima, odnosno držanje nivoa cijena koje ne opravdavaju troškove, te nepotrebno veliki broj zaposlenih u ovom javnom preduzeću.

Zatvaranjem termoelektrana RS bi od izvoznika postala uvoznik struje

Kao prepreka intenzivnijoj izgradnji obnovljivih izvora energije stoje nedovoljna akumulacija kapitala u sistemu „Elektroprivreda RS“, ali i uslovljavanje banaka za dobijanje kredita čak i za projekte obnovljive energije. S druge strane, prerano zatvaranje postojećih termoelektrana u procesu dekarbonizacije dovelo bi do ogromnog gubitka radnih mjesta, dok bi se Republika Srpska od neto izvoznika električne energije, pretvorila u neto uvoznika, odnosno energetskog zavisnika, a cijene snabdijevanja domaćih potrošača bile bi prepuštene turbulencijama na tržištu EU, navodi se u Programu ekonomskih reformi RS.