Prva studija ekoloških posljedica dosadašnjih iskopavanja u dolini Jadra
Istražna bušenja koje je proveo Rio Tinto u dolini Jadra već su izazvala štetu po životnu sredinu, a otvaranjem rudnika problemi će se dodatno povećati.
Ovo se, između ostalog, navodi u prvoj recenziranoj (peer reviewed) naučnoj studiji o uticaju istražnih aktivnosti potencijalnog rudnika litijuma na životnu sredinu u Zapadnoj Srbiji.
Istražno bušenje koje je izvršila rudarska kompanija Rio Tinto već je izazvalo štetu po životnu sredinu, pri čemu je rudnička voda koja sadrži visok nivo bora curila iz istražnih bunara i uzrokovala sušenje usjeva.
istraživanja otkrivaju značajno povišene koncentracije bora, arsena i litijuma u nizvodnom toku obližnjih rijeka u odnosu na uzvodne regije.
Osim toga, uzorci tla pokazuju ponovljena kršenja graničnih vrijednost, sa ekološkim posljedicama na površinske i podzemne vode.
Posebno su indikativna ispitivanja koncentracija ovih elemenata u dolini Jadra na dva lokaliteta: kod mosta u selu Draginac, što je neposredno uzvodno od lokaliteta istražnih bušotina, i kod mosta u selu Jelav, što je 25 kilometara nizvodno od bušotina, i na samo nekoliko kilometara od ušća Jadra u Drinu.
Koncentracije arsena su oko 9 puta veće, bora 17 puta a litijuma 2,7 puta veće u uzorcima iz rijeke Jadra kod Jelava, u poređenju sa uzorcima uzvodno od bušotina.
U Studiji se navodi da usjevi uspijevaju u područjima udaljenim od probnih bunara , dok su u područjima u blizini ispitnih bunara, usjevi vidljivo zakržljali. Prisustvo bora nije utvrđeno na područjima gdje su usjevi bili zdravi. Iako je bor bitan element za ishranu biljaka, toksičnost bora može uticati rast biljaka. Visok unos bora kod ljudi može biti štetan za želudac, jetru, bubrege i mozak, pa čak i dovesti do smrti.
Otvaranjem rudnika, navode autori, problemi će se umnožavati jalovinom, otpadnim vodama rudnika, bukom, zagađenjem vazduha i svjetlosnim zagađenjem i tako ugroziti živote brojnih lokalnih zajednica, uništavajući njihove izvore vode, poljoprivredno zemljište, stoku i imovinu.
U svijetu se eksploatacija litijuma, uglavnom, obavlja samo u pustinjskim i nenaseljenim područjima planete, ali dolina Jadra je naseljeno područje sa veoma važnim rezervoarom kvalitetne plitke podzemne vode za piće, upozorava se u studiji.
Nalazište litijuma u zapadnoj Srbiji nije vrijedno eksploatacije zbog ekoloških rizika, jer je jedino u svijetu gdje se planira vađenje litijuma u naseljenom i plodnom poljoprivrednom području, a što je najvažnije sigurno će uništiti jedno od samo tri vodonosna područja u Srbiji.
Takođe, ovo ležište sa oko 1% globalne rezerve litijuma ne nudi količinu koji će globalno riješiti problem klimatskih promjena, navodi se u zaključku.
Socio-ekološki rizici
U studiji se navode i socio-ekološki rizici i posljedice rudarenja jadarita, koji uključuju i prislino raseljavanje stanovnika zbog istražnih aktivnosti. Trenutni dokazi pokazuju da bi predloženi rudnik u dolini Jadra negativno uticao na 22 sela koja zavise od poljoprivrede uništavajući njihovo bogato poljoprivredno zemljište, oko 14.000 pčelinjaka i više stočnih farmi .
Potencijalni ekonomski gubitak isprepleten je sa bogatim istorijskim naslijeđem jer stanovnici generacijama žive na ovoj zemlji. Stanovnici se oštro protive otvaranju rudnika i traže očuvanje svoje zemlje i sredstava za život.
