Degradacija zemljišta na Zapadnom Balkanu obimna i rasprostranjena
Degradacija zemljišta u regionu Zapadnog Balkana je rasprostranjena i obimna, zaključak je Izvještaja “Zdravlje zemljišta na Zapadnom Balkanu”, koji je uradio Zajednički istraživački centar Evropske komisije (JRC EC).
Rezultati koji su navedeni u Izvještaju zasnovani su na pregledu literature 139 izvora, bilateralnoj razmjeni sa nacionalnim stručnjacima za zemljište u svim zemljama Zapadnog Balkana i na ličnom iskustvu autora. Trenutni podaci su oskudni, naglašavaju autori, i kao takve treba ih posmatrati kao procjenu.
Autori zaključuju da je veoma teško napraviti regionalnu procjenu o obimu nezdravog zemljišta na Zapadnom Balkanu. Ogroman pregled literature u ovoj studiji ukazuje da je erozija zemljišta najvažniji proces degradacije zemljišta, nakon čega slijedi zagađenje. Svi ostali faktori su prisutni, ali u manjem obimu i intenzitetu. Neodržive prakse upravljanja zemljištem i prirodni uzroci degradacije zemljišta su međusobno povezani i veoma je teško napraviti razliku između njih.
Ono što je sigurno je da su zemljišta izložena pritiscima, ali indikatori zdravlja zemljišta razlikuju se od zemlje do zemlje.
U vezi sa indikatorom zdravlja zemljišta “Hranljivi sastojci u tlu i zone osjetljive na nitrate”, procijenjuje se da je površina poljoprivrednog zemljišta pogođena zbog neravnoteže direktnog unosa hranljivih materija u poljoprivredne sisteme (isključujući probleme zagađenja vazduha) u rasponu od 5,15 % ukupne poljoprivredne površine, piše u Izveštaju.
Kada je reč o indikatoru “Erozija zemljišta” on se smatra najvažnijim i najagresivnijim procesom. Procjenjuje se da je površina poljoprivrednog zemljišta koje propada zbog erozije uzrokovane vodom u rasponu od 30 %, dok je oko 45 % ukupne površine zemljišta zahvaćeno erozijom.
Na Zapadnom Balkanu više od 2.700 kontaminiranih lokacija
Indikator “Zagađenje uključujući rizike po hranu”, pokazuje da je na Zapadnom Balkanu prijavljeno ukupno 2.735 kontaminiranih lokacija. Međutim, opšti konsenzus je da se radi samo o procjenama. Ovo je rezultat rudarskih i industrijskih aktivnosti i, u manjoj mjeri, poljoprivredne prakse. Njihova površina je nepoznata, osim za nekoliko država.
Zagađenje i upravljanje otpadom ostaju problematični, jer su relevantni podaci oskudni ili često u potpunosti nedostaju. Oni uključuju lokalna žarišta (npr. bivše industrijsko zemljište, deponije, vojne komplekse, itd), poljoprivredno zemljište (pesticidi, metali, kanalizacioni mulj, plastika) kao i zagađivače koji se tek pojavljuju, ali čija je količina nepoznata.
Preliminarna procena indikatora “Trajno prekrivanje tla” na Zapadnom Balkanu pokazuje da je 0,87% ukupne površine zemljišta u regionu vještački pokriveno. Poljoprivredno zemljište je pretrpjelo najveće gubitke. Zauzimanje zemljišta i njegovo prekrivanje neprobojnim materijalom vođeno je brzom ekonomskom ekspanzijom i stambenim potrebama.
Organska poljoprivreda na Zapadnom Balkanu pokriva samo 2,56% ukupne poljoprivredne površine, što je veoma malo u poređenju sa ciljem da 25% poljoprivrede u EU bude organskog porijekla do 2030. godine.
Strategija EU o zemljištu 2030. postavila je viziju zdravog zemljišta za 2050. godinu. Zbog toga zemlje Zapadnog Balkana treba da usklade svoje politike zaštite zemljišta kroz poboljšanje zakonodavstva i njegovu implementaciju, navodi se u Izveštaju.
Rudarstvo najviše utiče na zagađenje zemljišta
Rudarska industrija predstavlja glavni izvor zagađenja zemljišta u zemljama Zapadnog Balkana, naročito u Albaniji, koja je jedan od vodećih svjetskih proizvođača hromata. Nelegalno odlaganje i otvorene deponije su uobičajena praksa upravljanja otpadom u mnogim zemljama Zapadnog Balkana. U Sjevernoj Makedoniji, na primjer, oko 200 hektara zauzimaju deponije i divlje deponije, iako njihov uticaj i obim nisu u potpunosti razjašnjeni. Opasan otpad se često zakopava na gradskim deponijama.
Deponije u Bosni i Hercegovini su odgovorne za ekstenzivno zagađenje tla. Voda, koja sadrži organska jedinjenja i elemente u tragovima, cijedi se i prodire u tlo i, na kraju, u podzemne vode. To je posljedica nerazvijenih postrojenja za tretman čvrstog komunalnog otpada u urbanim sredinama. Na primjer, zagađenje podzemnih voda se javlja nakon što sadržaj sa deponije iscuri kroz tlo na deponiji u Banjaluci, uprkos niskoj propusnosti tla. Osim toga, u zemlji postoji 340 divljih deponija, navodi se u Izvještaju.
BiH među najzageđenijim zemljama kada su u pitanju mine
Ratne aktivnosti koje su se odigrale 90-tih godina izazvale su veliko zagađenje tla, posebno od mina, što Bosnu i Hercegovinu svrstava u jednu od najzagađenijih zemalja na svetu. Do danas, u zemlja ima 1.366 minama zagađenih naselja, od kojih je 1.168 u seoskim sredinama, što ograničava poljoprivredne i stočarske aktivnosti. Osim toga, intenzivno ratovanje u regionu ostavilo je u nasljeđe zagađenje zemljišta elementima u tragovima, uključujući antimon, arsen, olovo, živu i cink.
Zemljište u Srbiji kontaminirano osiromašenim uranijumom
U sukobu na Kosovu korišćeni su i penetratori sa osiromašenim uranijumom (OU), koji su ostavili trag nas zemljištu koje je zagađeno OU.Teritorija Južne Srbije i Kosovo bili su regioni koji su najviše pogođeni vazdušnim udarima 1999. godine, u kojima je 11 tona municije sa OU i 30.000 granata sa OU korišćeno u vojnim akcijama. Uočeno je da je zagađenje zemljišta veoma heterogeno u pogođenim područjima i da je zagađenje OU veće kada penetratori sagore, nakon dostizanja određenog cilja. U Srbiji je poslije rata značajano porasto broj zloćudnih tumora, sa više od 30.000 ljudi sa dijagnostikovanim hematološkim malignitetima u prvih 10 godina od bombardovanja, a umrlo ih je između 10.000 i 18.000.
Procjenu stepena zagađenja u sektoru poljoprivrede veoma je teško napraviti zbog nedostatka podataka. Najbolja pretpostavka bi bila da se oblast organske poljoprivrede prvenstveno smatra “bez rizika”, ali je ona veoma mala u poređenju sa drugim vrstama poljoprivrede. Ipak, većina poljoprivrednog zemljišta nije kontaminirana.
Naredni korak je bio da se procijeni stepen kontaminacije na nivou zemlje, a samim tim i na nivou regiona. Da bi se to postiglo, prikupljen je ukupan broj kontaminiranih lokacija po zemljama. Problem je što sve zemlje nemaju podatke.
Ipak, utvrđeno je 300.000 ha zagađenih u Bosni i Hercegovini, 429,6 km2 u Sjevernoj Makedoniji i 3.203,7 km2 u Srbiji. Ako se koristi logika broja kontaminiranih lokacija, onda je Kosovo sa najvećom stopom kontaminacije, kako zbog otvorenih lokacija za kopanje lignita oko Prištine, tako i zbog rata na Kosovu.
Uticaj rada termoelektrana na djecu
Korišćeni izveštaj iz 2015. godine, o uticaju termoelektrana koje koriste ugalj u Bosni i Hercegovini, Srbiji i Crnoj Gori na djecu – otkriva zabrinjavajuće podatke. Povišeni nivoi žive, iznad granice od 0,58 mg/g otkriveni su u oko 17% uzoraka ljudske kose iz Srbije. Povišeni nivoi kadmijuma utvrđeni su u 25% uzoraka, a 33% uzoraka iz Crne Gore je pokazalo visok nivo olova, dok je 17% ispitane djece u BiH imalo povišen nivo olova.
Izvor: Soil health in the Western Balkans, JRC Tehnical report
